دیالکتیک فساد و اصلاح در آخرین موقف از تریلوژی مونیسم؛ تحلیلی دربارۀ رمان عاشورایی سیاگالش

🔸برکت (۱۳۹۵)، بیروط (۱۴۰۱)، سیاگالش (۱۴۰۰)، سه گانۀ داستانی ابراهیم اکبری دیزگاه، درباره وحدت گرایی دینی است که راقم این سطور آن را «تریلوژی مونیسم» یا «سه گانۀ وحدت گرایی دینی» می‌نامد. سیاگالش هرچند به دلایلی پیش از بیروط انتشار یافت، اما نگارش آن پس از پایان نگارش بیروط بوده است و لذا می‌توان سیاگالش را آخرین موقف از تریلوژی مونیستی اکبری دیزگاه دانست. هر یک از این کتاب‌ها به قطعه‌ای از سبک تابلوهای سه لتی (سه بخشی) فرانسیس بیکن (۱۹۰۹-۱۹۹۲) نقاش اکسپرسیونیست ایرلندی می‌ماند. در یکی از مشهورترین نقاشی‌های بیکن با نام <سه مطالعه بر پیکره‌های پای صلیب> (۱۹۴۴) با پیکرهایی نیمه‌انسان و نیمه‌حیوان مواجه می‌شویم که به عنوان نمادی از اروپای پس از جنگ جهانی دوم، در وضعیتی شبیه به اسارت و شکنجه، تنها و مسخ شده به نظر می‌آیند. اکبری دیزگاه نیز پیکرۀ جهان اسلام را در برکت و بیروط چنین می‌بیند و توصیف می‌کند، اما در سیاگالش از نگاه صرفا توصیفی بیکن فراتر رفته و راه رهایی را نیز ترسیم می‌کند. البته در برکت و به خصوص بیروط نیز اشاراتی مستقیم و غیرمستقیم به امام موسی صدر به عنوان بخشی از راه حل شده است، اما شیخ یونس برکت در گذر زیباشناختی و یحیی ربانی در گذر فلسفی خود، گمگشته تر از آن هستند که توصیه‌ای برای ما داشته باشند، هر چند هر دو در پایان سوررئال برکت و بیروط، با نوعی تجربۀ دینی مواجه می‌شوند که در سیاگالش نیز البته وجود دارد و بدین وسیله تا حدودی از تضادهای هنری و فلسفی رها می‌شوند. شیخ یوسف نیز اعتراف می‌کند، «گم شدن همیشه زجرآورتر و سهمگین‌تر است از مرگ» (ص ۱۸۵)، اما حتی گم شدن شیخ یوسف رستمی نیز با شیخ یونس و یحیی متفاوت است و از جنس شک و تعلیق نیست، بلکه از جنس حیرتی است که آدمی در فضای گرگ و میش جنگل مه آلود و پر شاخ و برگ اشعار حافظ و سحر سخن و جهان پررمز و راز او تجربه می‌کند.

لیست کتاب پیشنهادی برای رشته‌های سینما و ادبیات نمایشی

۱) نما به نما، استیون داگلاس کتس، محمد گذرآبادی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی، ۱۳۸۴
۲) مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، سوزان هیوارد، زنجان: فتاح محمدی، هزاره سوم، ۱۳۸۱
۳) تئوری های سینما، اندرو تیودور، رحیم قاسمیان، تهران: سروش، ۱۳۷۵
۴) تئوری های اساسی فیلم، اندرو جیمز دادلی، مسعود مدنی، تهران: رهروان پویش، ۱۳۸۷
۵) درک فیلم، آلن کیسبی یر، بهمن طاهری ، تهران: نشر چشمه، ۱۳۹۰
۶) شناخت سینما، لوئیس جانتی، ایرج کریمی، تهران: روزنگار، ۱۳۸۱
۷) فیلم به عنوان فیلم، ویکتور اف پرکینز، عبدالله تربیت، تهران: خجسته، ۱۳۷۶
۸) هنر سینما، دیوید بوردول - ‌کریستین تامسون، فتاح محمدی، تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۷
۹) تاریخ سینما، اریک رود، وازریک درساهاکیان، تهران: پاپیروس، ۱۳۶۵
۱۰) سینما چیست؟، آندره بازن، محمد شهبا، تهران: هرمس، ۱۳۹۲
۱۱) روایت در فیلم داستانی، دیوید بوردول، علاء الدین طباطبایی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی، ۱۳۷۳
۱۲) زمان و مکان در سینما، نوئل بورچ، حسن سراج زاهدی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۳
۱۳) نظریه فیلم، رابرت استم، گروه مترجمان؛ به کوشش احسان نوروزی، تهران: سوره مهر، ۱۳۸۳
۱۴) نشانه شناسی سینما، کریستین متز، روبرت صافاریان، تهران: فرهنگ کاوش، ۱۳۸۰
۱۵) دیالکتیک نقد، به کوشش مسعود فراستی، تهران: ساقی، ۱۳۹۰
۱۶) لذت نقد، مسعود فراستی، تهران: ساقی، ۱۳۸۹
۱۷) آینه جادو (۳ جلد)، سید مرتضی آوینی، تهران: واحه، ۱۳۹۰
۱۸) سینما به روایت هیچکاک، فرانسوا تروفو، پرویز دوایی، تهران: سروش، ۱۳۶۵
۱۹) همیشه استاد: آلفرد هیچکاک و سینمایش، به کوشش مسعود فراستی، تهران: ساقی، ۱۳۸۹
۲۰) رؤیا- پناهگاه: اینگمار برگمان و سینمایش، به کوشش مسعود فراستی، تهران: ساقی، ۱۳۸۹
۲۱) زیبایی شناسی؛ تاریخ و نظریه های تدوین فیلم، احمدرضا ضابطی جهرمی، تهران: دانشکده صدا و سیما، ۱۳۸۴
۲۲) درباره ی عکاسی، سوزان سانتاگ، مجید اخگر، تهران: چاپ و نشر نظر: حرفه هنرمند، ۱۳۹۰
۲۳) شناخت سینما، لوییس جانتی، ایرج کریمی، تهران: نشر روزنگار، ۱۳۸۱
۲۴) شناخت ارتباطات جمعی، ملوین دفلور- اورت ای. دنیس، سیروس مرادی، تهران: انتشارات دانشکده صداوسیما، چاپ دوم، ۱۳۸۷
۲۵) نظریه‌های روایت، والاس مارتین، محمد شهبا، تهران: هرمس، ۱۳۸۲
۲۶) رباعی سینما: بررسی ویژگی‌های ساختاری فیلمنامه کوتاه، آرش رصافی، تهران: فارابی، ۱۳۸۶
۲۷) اخلاق در فیلمنامه نویسی، اصول اخلاقی در فیلمنامه نویسان، مریلین بکر، مریم خرقه پوش، تهران: فارابی، ۱۳۸۷
۲۸) ظرفیت شناسی ژانرهای سینمایی برای ارائه مفاهیم دینی، یوسف شیخی، قم: اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه، ۱۳۹۶
۲۹) مفاهیم نقد فیلم، مجید اسلامی، تهران: نشر نی، چاپ سوم، ۱۳۸۶
۳۰) فلسفه به روایت سینما، کریستوفر فالزن، ناصرالدین علی تقویان، تهران: قصیده سرا، ۱۳۸۲
۳۱) سیروسلوک در سینما، محمد مددپور، تهران: انتشارات برگ، ۱۳۷۳
۳۲) از نشانه‌های تصویری تا متن؛ به سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری، بابک احمدی، تهران: مرکز، چاپ هشتم، ۱۳۸۸
۳۳) مکتب‌های ادبی، رضا سید حسینی (۲جلد)، تهران: انتشارات نگاه، ۱۳۸۵
۳۴) از زبان شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، کورش صفوی، تهران: سوره مهر، ۱۳۸۳
۳۵) از زبان شناسی به ادبیات، جلد دوم: شعر، کورش صفوی، تهران: سوره مهر، ۱۳۸۳
۳۶) مبانی فلسفه هنر، آن شپرد، علی رامین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، ۱۳۸۵
۳۷) شالوده شکنی، کریستوفر نوریس، پیام یزدانجو، تهران: نشر و پژوهش شیرازه، ۱۳۸۰
۳۸) افسون زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار، داریوش شایگان، فاطمه ولیانی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، ۱۳۸۰
۳۹) راهکارهای برگردان مفاهیم معنوی به فیلمنامه: مجموعه مقاله‌ها و گفتگوها، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۳۹۰
۴۰) داستان: ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‌نویسی، رابرت مک کی، محمد گذرآبادی، تهران: هرمس، چاپ سوم، ۱۳۸۷
۴۱) بادهای غربی، مراد فرهادپور، تهران: هرمس، چاپ دوم، ۱۳۸۶

خارجی‌ها

ای وارثان کوفه و نیرنگ و بیم!
ای عهدِ ناعهد عهده دارانِ دغل ردعِ لئیم!
ای اهل و نااهل عاشقانِ گندمِ ری!
ذَرّه‌ی زَر
صُرّه ی سیم
با شمایان شما
هیچ آیا دستتان داد آن
وارثِ شام و شراب و شب
سیم و زَرّ و ری
ای لئیمان!
ای لئیمان!
هان کجا بودید کانک؟
آن صلای آمد
از گلویی خشک و رنجور و فراخ آیین
- <آی کینک با شمایانم شما!
هست آیا از میان تان ناصری من ناصر بی ناصران را؟
هست آیا نیست؟>
ای لئیمان! 
ای لئیمان! 
هان کجا بودید کانک؟ 
اندرونِ مشکِ مردانِ خدا را
آفتابی تَفته بود و هیچ
وَز گلوی خشکنایِ کودکانِ تشنه کام خسته روحِ بی بسیچ
این صلای آمد
- <العطش!
العطش!
هان کجاست؟
هان کجاست؟
آبِ آتشناک
آبِ آتشناک
آبِ آتشناک>
باشمایانم شما!
ای لئیمان! 
ای لئیمان!
هان بیاشامید!
آب‌های ناتمام حوضِ دنیا را
هان بیاشامید!
کین کم است این دوزخین جانِ شما را
ای شمایانی که گفتید آن کریمان را
قلعه‌های سختِ ایمان را
وارثان صبح و آب و نورِ یزدان را
- <خارجی‌ها! 
خارجی‌ها! 
خارجی‌ها!>
باد نفرین بر زبان و گوش و چشم و حلق و دل هاتان
با شمایانم شما!
خارجی‌ها! 
خارجی‌ها! 
خارجی‌ها!

تذکاری بر هنر کتاب نخواندن در عصر تکثیر مکانیکی تفکر

هرچند کتاب در وضعیت بغرنج اقتصادی و جامعه‌ی شبه مدرن و توسعه نایافته ما کالایی گران محسوب می‌شود، اما نباید منتظر دولت‌ها بمانیم، ما حداقل می‌توانیم با معرفی و خرید کتاب‌های عمیق و ارزشمند، هزینه‌ی سنگینی که جهل و ناآگاهی و فقر تاریخیگری و فقدان مدینه اندیشی و شوربختانه تر از آن، تکرار ملال آور تاریخ، می‌تواند بر گرده فردی و جمعی ما تحمیل نماید، جلوگیری کنیم و البته بیاموزیم که در عصر چاپ و تکثیر مکانیکی تفکر، هر کتابی ارزش حتی یکبار خواندن را ندارد، لذا آموختن حکمت و هنر کتاب نخواندن از ضروریات عصر چاپ است، تا بی‌خود و بی‌جهت وقت ارزشمندمان را پای آثار برخی کتاب‌سازان و شاهدان بازاری هدر ندهیم و از نویسندگان مستقل و صاحب تفکر، اما گمنام و پرده نشین حمایت کنیم، تا شعله‌ی کم سوی اندیشه ورزی و تفکر را در تندباد بی‌فرهنگی های تمدن مصرفی، در این جهان پرمحنت و کانون رنج آخرالزمان روشن نگاه داریم.

هنر انتحال یا کتاب سازی در عصر تکثیر مکانیکی تفکر؛ مطالعه‌ی موردی آثار محمدرضا محقق

متأسفانه در میان نویسندگان و کتاب‌خوان های عصر ما که به قول والتر بنیامین، <عصر تکثیر مکانیکی> است، هستند کسانی که لفاظی و بازی با کلمات و ژورنالیسم را خوب آموخته‌اند اما فاقد سواد و دانش لازم برای نگارش مقالات تخصصی در زمینه‌ی کاری خود هستند و نهایتا به یادداشت نویسی در مطبوعات می‌پردازند که آن نیز برای خود قالبی است و هیچ ایرادی هم ندارد. مشکل از آنجا پیش می‌آید که کسی مایه و همت و قلم و تفکر و اساسا روحیه‌ی علمی و پژوهشی ندارد، اما اشتهایش برای گنجاندن عنوان منتقد و پژوهشگر در کنار نامش او را وا می‌دارد که از طریق انتحال (سرقت علمی) یک شبه ره صد ساله پیموده و راه پرسنگلاخ پژوهش را برای خود هموار سازد، بی‌آنکه رنج زیست دانش پژوهانه را به جان خریده و از ساحت تفکر بویی برده باشد.

اَبَرجنایتکار واقعی کیست؟

چندی پیش نشریه‌ی لنسِت (The Lancet) یکی از معتبرترین نشریات تخصصی پزشکی دنیا با بررسی پیامدهای ماه‌ها حملات مرگبار رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان در نوار غزه هشدار داد شمار تلفات مستقیم و غیرمستقیم این جنگ می‌تواند به ۱۸۶ هزار نفر برسد.
لنسِت با در نظر گرفتن تعداد کشته شده‌های فعلی جنگ نه ماهه رژیم صهیونیستی علیه نوار غزه (حدود ۳۹ هزار نفر) و مرگ‌های غیرمستقیم مورد انتظار در آینده ارزیابی کرده است که حتی اگر درگیری فوراً پایان یابد، در ماه‌ها و سال‌های آینده بسیاری از مرگ‌های غیرمستقیم به دلایلی مانند بیماری‌های باروری، مسری و حتی غیرواگیر ادامه خواهند داشت.
رضا پهلوی، شهید اسماعیل هنیه را که برای آزادی وطنش از سلطه‌ی یک رژیم اشغالگر، جنایتکار، سرکوبگر و آپارتایدی و شوونیست مبارزه می‌کرد، «ابرجنایتکار» نامیده است. او اندکی پیش از عملیات طوفان الاقصی در آوریل ۲۰۲۳ به اسرائیل سفر کرد و در دیداری رذیلانه و خفت بار از حیث دیپلماتیک، درحالی‌که نتانیاهو در حضور او ایران را تهدید نظامی می‌کرد، اسرائیل را شریک استراتژیک ایران خواند، و با این اقدام، بیش از هر چیز میزان فهم و سواد سیاسی خود را علنی ساخت.
زمانی مرحوم رضا براهنی، نویسنده‌ی فقید ایرانی در کتاب «طلا در مس» نوشته بود؛ "بی‌سوادی جرم نیست، اما حرف زدن از روی بی‌سوادی جنایت است". با این معیار نتانیاهو را به واسطه‌ی کشتار مستقیم و غیرمستقیم ۱۸۶ هزار نفر در جنگ اخیر غزه و محکومیت در نهادهای بین المللی، می‌توان «جنایتکار جنگی» نامید و رضا پهلوی را به خاطر بی‌سوادی و حرف زدن از روی بی‌سوادی در حمایت از این جنایتکار بین المللی می‌توان «ابرجنایتکار واقعی» خواند.

یَسبحون؛ مجموعه‌ای نوآورانه از مواجهه‌ی شخصی نویسنده با قرآن

"یسبحون؛ هجده روایت از قرآن" به کوشش دوست و برادر فرهیخته ام ابراهیم اکبری دیزگاه، توسط انتشارات سوره مهر منتشر گردید. این کتاب مجموعه‌ای از روایت‌های قرآنی، با همکاری هجده نفر از نویسندگان است. خدا را شاکرم که من نیز به‌عنوان‌ یکی از نویسندگان در این مجموعه‌ی قرآنی توفیق همکاری داشته‌ام. روایت پانزدهم این کتاب با عنوان "ماجرای حاشیه نگاری قرآن کوچک جلد قهوه‌ای و خرده روایت‌هایش در باب انسان" به قلم من است.‌
مطالعه‌ی این کتاب، به عنوان تجربه‌ای متفاوت از جستارنویسی در باب قرآن را به عموم مخاطبان محترم توصیه می‌کنم و امیدوارم از مطالعه‌ی این اثر نوآورانه که مبتنی بر تشخص نویسنده و مواجهه‌ی شخصی او با کتاب خداست، لذت ببرید.

مجلس تشییع شرف!

تقدیم به بنیامین «بی‌بی» نتانیاهو

آتش بپا کنید
خون بپاشانید
بپاشانید
در و دیوار را
بی بی آمده است 
شرف را
مجلس تشییع است
تشریف شرف را
عرضم به حضورتان، سوزتان
ای شیاطین دوستان
دوزخ سرشارتان
وقفه وقفه لحظه هاتان
دیگر بس است
شرف را
بی بی آمده است
ارزانی تان
بی بی جانی تان
و گوش‌هایم
کف زدن‌های ممتدتان را
کر شدنم را
از صفیر گلوله، بمب، آژیر
از جیغِ زنان
جیغ زنان 
کودک شدنم را
از... از... از...
از شدنم را
از دوزخیان، اتو کشیدگان را
بی بی آمده است
مجلس تشییع است
تشریف شرف را
و موسیقی ناهنجار کف زدن هاتان
چونان گلوله‌ای 
شکاف سرم را
دلم را
بی بی آمده است 
شرف را
مجلس تشییع است 
تشریف شرف را
بپاشانید
در و دیوار را
آتش بپا کنید
خون بپاشانید
بی بی آمده است
مجلس تشییع شرف را

فیرحی و فقر مدینه اندیشی ما؛ در حاشیه انتشار دو اثر جدید از مرحوم حجت الاسلام دکتر فیرحی

از میان نظریه پردازان معاصر در حوزۀ اندیشه سیاسی اسلام، مرحوم فیرحی با ابتکاری تحسین برانگیز به سیاست اندیشی اهتمام جدی و نظری داشتند و با بازگشت به مبنای مرحوم نائینی در اندیشه‌ی سیاسی اسلام و کاربست روش تبارشناسی دانش فوکویی و توجه به عنصر قدرت در تولید دانش روشی نو را در زمینه مطالعات اسلام سیاسی بنیان نهادند.

واقعیت آمریکا؛ بهشت گمشده یا دوزخیان روی زمین؟!

ژان بودریار (۱۹۲۹- ۲۰۰۷)، فیلسوف و جامعه‌شناس پست مدرن فرانسوی در کتاب «آمریکا» (1988) این کشور حیرت انگیز را این‌گونه توصیف می‌کند: "آمریکا نه رؤیا است نه واقعیت، [بلکه] یک جور حاد واقعیت است".

بودریار معتقد است که ما در جهانی زندگی می‌کنیم که تحت تأثیر تجربیات و احساسات شبیه‌سازی شده است و توانایی درک واقعیت را از دست داده‌ایم و فقط واقعیت‌های آماده شده را تجربه می‌کنیم. جهانی که بر پایه‌ی مفاهیم وانموده (simulation) و ابرواقعیت یا واقعیت حاد (hyper-reality) بنا شده است.