شیمبورسکا: شاعرِ نمی‌دانم های مُدام

شعر ویسواوا شیمبورسکا (۱۹۲۳-۲۰۱۲)، شاعر لهستانی، واجد ایده‌های تازه و جذاب و متفکرانه ای است. او در دانشگاه زبان شناسی و جامعه شناسی خوانده است و در جوانی می‌خواسته است بشریت را از طریق ایدئولوژی کمونیسم نجات دهد، اما به گفته خودش خیلی زود فهمید که نجات بشریت ممکن نیست. او هرچند در مصاحبه با نیویورک تایمز اذعان می‌کند که اشعارش ابدا سیاسی نیستند، اما در شعر «بچه‌های نسل ما» می‌نویسد:

ما بچه‌های این دوره و زمانه ایم،/ این زمانه‌ی سیاسی./ تمام طول روز، تمام طول شب،/ همه‌ی موضوع‌ها و حرف ها - چا مال تو باشند، چه ما، چه آنها-/ همه موضوع‌های سیاسی اند./ چه دوست داشته باشی، چه نداشته باشی،/ ژن‌هایت سابقه‌ی سیاسی دارند،/پوستت رنگ سیاسی دارد/ و چشم‌هایت، نگاه سیاسی دارند/.../ شعرهای غیرسیاسی هم سیاسی اند./.../ بودن یا نبودن، مسئله این است؛/ و اگر چه درکش سخت است،/ اما این مسئله مثل همیشه، یک مسئله‌ی سیاسی است.

طنز نیز جایگاه خاصی در اشعار او دارد، به عنوان نمونه، او در ادامه‌ی همین شعر <بچه‌های نسل ما> می‌نویسد:

 برای رسیدن به یک مفهوم سیاسی،/ حتما لازم نیست انسان باشی؛/ مواد خام هم می‌توانند سیاسی باشند،/ یا حتی غذاهای پروتئینی، یا نفت خام./ و یا میز کنفرانسی که بر سر شکلش چندین ماه دعوا بوده:/ آیا باید درباره‌ی مرگ و زندگی/ سرِ یک میز گِرد قضاوت کرد، یا یک میز مربع؟/...

جالب است که این شاعر لهستانی در انتشار اشعارش بسیار گزیده کار است و در سال ۱۹۹۶ تنها با انتشار ۲۰۰ شعر توانست برنده‌ی نوبل ادبیات شود. هیئت نوبل او را «موتزارت عرصه‌ی شعر» توصیف نمود. با اینکه از چهار سالگی که اولین شعرش را سرود تا لحظه‌ی مرگ همواره در حال نوشتن بود، در طول نود سال عمرش، ۴۰۰ شعر بیشتر منتشر نساخت و وقتی از او درباره‌ی تعداد کم اشعارش می‌پرسند، پاسخی رندانه می‌دهد: "در خانه‌ام یک سطل آشغال دارم". به واقع شاعران و نویسندگان بزرگ را از سطل آشغالشان می‌توان شناخت.
نزد شیمبورسکا "من نمی‌دانم" ارزشمندترین عبارت‌هاست که در اشعارش هم حضور دارد، او الهام را زاده‌ی یک "نمی‌دانم" مُدام می‌داند و در سخنرانی نوبلش تأکید می‌کند که "شاعران اگر واقعا شاعر باشند، باید همیشه یک «نمی‌دانم» بی‌وقفه را همراه خود داشته باشند".
شیمبورسکا در ستایش کم حرفی می‌گوید: "همه فکر می‌کنند چیزی گفتنی دارند، حال آنکه حرف باارزش شاید دو سه بار در یک قرن پیدا شود".
یکی از کتاب‌های شعر شیمبورسکا که من به تازگی مطالعه کردم، چاپ دهم مجموعه شعر «هیچ چیز دو بار اتفاق نمی‌افتد»، ترجمه‌ی ملیحه بهارلو است که توسط نشر چشمه منتشر شده است. شعرهای نمایشگاه معجزه، انقراض قرن، بچه‌های نسل ما، تروریست تماشا می‌کند، ویتنام، سه کلمه‌ی خیلی عجیب، عشق اول، ABC، مونولوگ یک سگ گرفتار در دام تاریخ، از بهترین اشعار این مجموعه هستند و کشف های شاعرانه‌ی تازه‌ای دارند.
به دوستداران شعر مطالعه‌ی کتاب را توصیه می‌کنم.

#شیمبورسکا
#شعر_جهان
#نشر_چشمه

@sheykhi_yusef63