مناظره را کامل به نظاره نشستم و بهره بردم از سخنان ارزشمند و دغدغه‌ها و نگاه انتقادی هر دو بزرگوار به مسائل جامعه‌ی ایران. همین ابتدای سخنم اعتراف کنم که این برنامه‌ی مناظره موجب شد بعد از مدت‌ها پای تلویزیون بنشینم.
برایم جالب توجه بود که آقای دکتر زرشناس با برخی مواضع دکتر عبدالکریمی از جمله اینکه انقلاب ایران بی تئوری بوده یا نقد برخورد امنیتی با مسائل فرهنگی، هم‌نظر بودند. در کل برخی مواضع آقای دکتر زرشناس را در مناظره‌ی امشب تاحدی غیرمنتظره یافتم و شاید این همان خاصیت گفت‌وگو باشد.
تاریخ به مثابه پیوستاری از گسست‌هاست (بنیامین، والتر، «تزهایی در باب فلسفه‌ی تاریخ»، ترجمه‌ی مراد فرهادپور، ارغنون، ش11و12، 1375، ص 325).
نگارنده این جمله‌ی والتر بنیامین را به عنوان مطلع سخن خود برگزید تا اشارتی داشته باشد به ماهیت نگاهی آشنایی زدایانه و مرئی سازانه به روند تحولات تاریخی که طی آن پژوهشگر می‌کوشد تاریخ را نه به مثابه روایتی خطی و پایا، بلکه گسسته و پاشا ببیند. به نظر می‌رسد کلان روایت دکتر محدثی نیز گزارش این گسست ها باشد، گسست هایی که تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک اعم از دین گرا یا ملی‌گرا ناتوان از دیدن آنهاست.
اراده‌ی دانش‌پژوهانه ی غلبه بر خودکارشدگی ذهن نسبت به پدیده‌های پیرامونی، موجب می‌گردد در مقام پرسشگری بایستیم و به مرئی سازی واقعیت‌های موجودی بپردازیم که فرهنگ آتوریته محور و تنبلی آکادمیک و تعصبات و ترس از گشوده ماندن پرونده‌های باورهای نااندیشیده، مانع از دیدن آنها شده‌اند و این داستانِ دیالکتیک درونی هر جست وجوگری است که به جای خُسبیدن بر بالش اعتقاد، و سرّ مگوسازیِ ناپرساییِ تاریخیِ خود، زیستن زیر سقف آسمان‌های جهان را برگزیده است.
چندی پیش به بهانه‌ی سخنرانی استاد ارجمند جناب دکتر حسن محدثی درباره‌ی مرحوم دکتر شریعتی با عنوان «آخوند کراواتی»، نگارنده در یادداشتی به نقد دیدگاه ایشان درباره‌ی ایده‌ی «عصر پسادینی» پرداخت. برخی نقدهای دیگر نیز در ادامه نگاشته شد و خوشبختانه نگارش این نقدها و نیز عنایت دانش‌پژوهانه ی ایشان به ابهام‌های موجود، موجب گردید تا استاد محترم در سلسله یادداشت‌هایی که در کانال تلگرامی «زیر سقف آسمان» منتشر شده‌اند، به واکاوی و تفصیل بیشتر ایده‌ی خود بپردازند و پرده از - به تعبیر نگارنده - یک کلان روایت فکری بردارند که می‌توان با وامگیری از سخن ایشان آن را «فرایند تجدید یا دگرگشت سنت تمدنی» نامید. یادداشت اخیر ایشان تحت عنوان «فرق سنت تمدنی و سنت‌های اجتماعی» و نیز مطلبی که پیش‌تر تحت عنوان «سنت و معانی گوناگون آن: کوششی در ابهام زدایی» نگاشته بودند، و نیز استعاره‌ی «ملک مشترک استحماری: گفتگو با نسل جدید»، به نظر می‌رسد همگی به نوعی در خدمت بسط و گسترش و تفصیل اجمالی است که با ایده‌ی «عصر پسادینی» طرح نموده‌اند، اما نگارنده بر این باور است که ایده‌ی «عصر پسادینی» خود خرده روایتی از کلان روایت تجدید سنت محسوب می‌شود. دکتر محدثی آرام آرام و به تدریج در حال تکمیل قطعات یک پازل یا خرده روایت‌های یک کلان روایت فکری است که از قضا با آغاز سده‌ی پانزدهم شمسی تقارن یافته است. می‌توان این تقارن را هم طلیعه ی یک دگردیسی عظیم تحت عنوان آغاز فرایند تجدید سنت قدمایی به سنت مدرن دید و هم می‌توان با حسی نوستالژیک به سنت دیرپای بربادرفته نگریست و گریست، و هراسان از تغییر، مرثیه خوانِ بی اعتبارگشتگی سنت در معنای فراجامعه شناختی آن شد. از نظر راقم این سطور نقد پروژه‌ی فکری در حال تکوین دکتر محدثی وقتی ممکن می‌شود که قطعات آن به مثابه یک پازل در ذهن خواننده‌ی فعال و هوشمند کامل گشته و عناصر سازنده و نحوه‌ی ترکیب این عناصر در کنار هم، دریافت، فهم، تحلیل و نهایتا ارزیابی گردد.
اشاره: چندی پیش (۲۰ آذر ماه) یادداشتی در کانال مسلمنا به بهانه برگزاری سومین گنگره فلسفه در عربستان منتشر گردید که راقم این سطور ملاحظاتی در باب این مطلب داشتم.
به نظر می‌رسد نویسنده محترم این یادداشت نگاهی بسیار خوش‌بینانه و البته سطحی به برگزاری این کنگره‌ی فلسفی در مهد موج سوم تاریخ سلفیت (وهابیت) دارد. این ذوق‌زدگی از برگزاری چنین کنگره‌ای که هیچ ربط مستقیمی با فرهنگ و ماهیت مسائل جامعه‌ی کنونی عربستان اعم از طیف‌های مختلف مذهبی و سکولار ندارد و توصیف اصلاحات حاکمیتی بن سلمانی در جهت بسط نوعی مدرنیته ی وارداتی و تجدد آمرانه، تحت عنوان "پساسلفیه" از سوی نویسنده‌ی محترم این یادداشت عجولانه به نظر می رسد.
به اذعان یکی از جامعه شناسان معاصر (دکتر حسن محدثی گیلوایی؛ استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، در گفتگو با رسانه‌ی عبدی مدیا) یکی از مشکلات حکومت پهلوی این بود که میان وسترنیزیشن (غرب گرایی) با مدرنیزیشن (تجددگرایی) وجه مایزی قائل نبود و تفکر مدرن را با پذیرش مظاهر فرهنگ غرب یکی انگاشته بود. اصلاحات بن سلمانی نیز دچار همان خلط تاریخی میان غربی شدن و مدرن شدن است. برای همین است که در کنار ورود مظاهر فرهنگ غربی همچون جشنواره‌ی "موسم الریاض" ما با موجی از باستان گرایی عربی روبرو هستیم که در تغییر مبدأ تاریخی جشن تأسیس پادشاهی سعودی و تأکیدی که بر سنت‌های قومی و باستانی عرب دوره‌ی جاهلی می‌شود، می‌توان شواهد پیوند غرب گرایی با ایدئولوژی باستان گرایی را در موج اصلاحات بن سلمانی به وضوح مشاهده نمود. حفظ مجازات اعدام با شمشیر و تأکید بر لباس و رسوم عربی مثل رقص شمشیر و حتی تلاش برای احیاء یا توجیه و عادی سازی برخی رسوم جاهلی پیش از اسلام در اظهارات رسمی و غیررسمی، نشانه‌هایی از پیگیری این سیاست از سوی دولت‌مردان سعودی است.
۲۵ آذر که در تقویم رسمی کشور روز پژوهش نامگذاری شده است را گرامی می‌دارم و خدمت اهالی قلم و پژوهشگران ارجمند تبریک عرض می‌کنم و امیدوارم دست اندرکاران حوزه‌های اجرایی در همه عرصه‌ها و رشته‌های علوم از حاصل یافته‌های محققین و پژوهشگران بهره ببرند. با کمال تأسف عرصه‌ی پژوهشگری در این ملک چندان اجر و قربی ندارد و شاید یکی از علت‌های مشکلات و مسائل ناخوشایندی که در حال حاضر جامعه ما گریبانگیر آنهاست همین عدم توجه به نظرات پژوهشگران و محققین دانشگاهی و حوزوی است که می‌کوشند بیرون از منازعات بی‌حاصل و هیاهوهای رسانه‌ای، استقلال فکری و اصول حرفه‌ای خود را حفظ کنند.
هرگز ندیدمت اما
آرزوی دیدنت را هزاران باره گریستم
بدان حد که غرقه شدم
در سیل اشک‌هایم
بی‌حد
مدرسه و فلسفه مَدرَسی (Scholasticism) مدرن بر محور تعلیم و تربیت اجباری بنا شده است، و متأسفانه غالب تفاسیر قرآن برآمده از این تمدن و فرهنگ مدرسی است که آزادی و اختیار آدمی و تفاوت‌های فرهنگی و قومی را در نظر نمی‌گیرد.
بر اساس نص آیه ۳۳ سوره فرقان "وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیرًا" قرآن بیان حق و بهترین تفسیر است، لذا نیازمند تفسیر نیست، باز بر اساس آیه ۷ سوره آل عمران، قرآن آیات خود را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم نموده است:
«هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاّ أُولُوا اْلأَلْبابِ».
محکمات برای عموم قابل فهم هستند اما متشابهات نیازمند تأویل هستند نه تفسیر و تأویل آنها را فقط صاحبان خرد و عالمان راسخ می‌دانند.
🔰🔰توضیح: ویدئویی درشبکه های اجتماعی دیدم که کشیش روسی به تانک‌های اعزامی برای جنگ اوکراین آب مقدس می‌پاشد.
راهبی ردا بر دوش
ارابه های مرگ
و آبی در بدرقه
بر سینه‌ی سرد خاک
رهگذر گفت:
- 《زمین سیراب نخواهد شد!
زمین هرگز سیراب نخواهد شد!
زمین به خون عادت شده است!》
نگاهِ راهب
در ردّ چرخ ارابه ها آماسید
ته خندی زد و لب ور کشید:
- 《بیچاره نمی داند
آب سال هاست دیگر
مقدس نیست
خونابه است》
