روایت سقوط طبقه‌ی متوسط در ایران؛ نگاهی به سریال در انتهای شب

بی تردید و با فاصله‌ی زیاد، مینی سریال ۹ قسمتی «در انتهای شب» را می‌توان، بهترین سریال نمایش خانگی ایران در ژانر خانوادگی دانست. همه چیز از قصه، فیلمنامه، بازی‌ها، دوربین، و به ویژه دیالوگ‌های دو نفره‌ی بهنام و ماهرخ (ماهی) بی‌نقص، باورپذیر و واقعی از آب درآمده‌اند.

«در انتهای شب»  قصه‌ی فروپاشی بسیاری از خانواده‌های طبقه‌ی متوسط ایرانی، در بحران فزاینده‌ی اقتصادی سال‌های اخیر زیر فشار حداکثری تحریم‌های بین‌المللی را روایت می‌کند. بحرانی که طبقه‌ی متوسط شهری را که پایگاه تحول خواهی در تاریخ معاصر ایران بوده است به زیر خط فقر سوق داد و گسل‌های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی و عاطفی جامعه‌ی شبه مدرن ما را بیش از پیش آشکار ساخت.

کاربرد و تطبیق خطا در ادب عاشورایی

در نمایشنامه کمدی رقبا (The Rivals) به قلم «ریچارد برینزلی شریدن» (۱۷۵۱-۱۸۱۶)؛ سیاستمدار و نمایشنامه‌نویس ایرلندی قرن هجدهم، شخصیتی کمیک وجود دارد به نام خانم «مالاپروپ» (Malaprop) که جملات و کلماتی را به کار می‌برد که ظاهرا از نظر آوایی درست، اما باطنا کاربردی نابجا و غلط است. نوعی از خطای عمدی یا سهوی در کاربرد واژگان هم آوا که امروزه با نام  Malapropism شناخته می‌شود.

نقدی بر افسون زدگی سیاست

یکی از ویژگی‌های جهان مدرن افسون زدایی از سیاست و بازگشت به خرد مصلحت محور یونانی است. یونانیان برخلاف اصل تغلب حکومت‌های خودکامه شرقی که رابطه حاکمان و مردم به مثابه رابطه شبان و رمه و خدایگان و بنده بود، به اصل سیاست به معنای مناسبات شهروندی و مشارکت مردم در اداره شهر قائل بودند. لذا فلسفه سیاسی ارسطویی پایی در نظریه مصلحت عمومی عقل یونانی داشت. در دوره‌ی معاصر نیز فیلسوف سیاست، مرحوم سید جواد طباطبایی، بر این نکته همواره تأکید می‌ورزید که عقل یونانی برای مصلحت جامعه یا خیر عمومی اهمیتی ویژه قائل است، اما خرد ایرانشهری تحقق مصلحت عمومی و اصلاح مدینه را نسبت به اصلاح اخلاقی امری متأخر می‌پنداشت. دکتر طباطبایی در کتاب «زوال اندیشه سیاسی در ایران: گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران»، وجه تشابه فلسفه‌ی سیاسی ایرانشهری و یونانی را در پیوند اخلاق و سیاست می‌دانست و وجه تمایز آنها را در اصل یونانی تقدم اصلاح مدینه بر اصلاح اخلاقی و اصل ایرانشهری تقدم اصلاح اخلاقی بر اصلاح مدینه خلاصه می‌کرد.

برای تویی که تا همیشه دوستت می‌دارم

بانو!
تولدت معنای جهانم شد
ای تنها همزبانم در این زمانه‌ی عسرت!

پاسخی به منتقدان زیست ترکانه پزشکیان؛ از احمدی نژاد ثانی تا قومیت گرایی

فرهاد قنبری نویسنده کانال «خرمگس» که در این انتخابات طرفدار قالیباف بود، در مطلب اخیر خود نوشته است: "بسیاری به خاطر شیوه صحبت کردن و لباس پوشیدن، پزشکیان را احمدی نژاد ثانی می‌دانند. اما اگر صحبت کردن و لباس پوشیدن را کنار بگذاریم، شباهت خاصی میان احمدی‌نژاد و پزشکیان وجود ندارد. احمدی نژاد توهمات آخرالزمانی داشت (و هنوز دارد) و رای آوری خود را از الطاف الهی می‌دانست، اما پزشکیان تحت تأثیر نهج‌البلاغه است و روحیه عارف مسلکی دارد. احمدی نژاد شیفته قدرت بود و ماندن در قدرت به هر طریقی را دنبال می‌کرد، اما پزشکیان قدرت برایش اهمیتی نداشته و بیشتر احساس تکلیف است".

در تکمیل این تحلیل درست، تذکر این نکته خالی از لطف نیست که آذربایجان در تاریخ ایران همواره مهد جنبش‌های عدالت طلبانه و آزادی خواهانه بوده است و آذربایجانی‌ها در جنبش مشروطیت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس همواره در صف مجاهدان علیه استبداد داخلی و دشمن خارجی ایستاده‌اند و شهیدان بسیاری را در راه دفاع از اسلام و ایران تقدیم کرده‌اند و نباید اقلیتی بی‌سواد و فریب خورده و نژادپرست را که بر ضد منافع ملی ما عمل نموده و ساز قومیت گرایی را کوک می‌کنند به نام فرهنگ غنی مردمان غیور و وطن پرست این دیار نوشت.

وسترن علیه وسترن؛ درباره‌ی قاتلان ماه کامل

ژانر مجموعه‌ای است از قواعد نانوشته میان فیلمساز و بیننده که مبتنی بر آن انتظارات بیننده نیز شکل می‌گیرد. در ژانر وسترن پروتاگونیست ها گاوچران هایی سرگردان هستند در بیابان‌های آمریکا که زیر آفتاب سوزان به سمت سرنوشتی نامعلوم در حرکت هستند و مرگ مثل سایه دنبال آنهاست. مرگ در دنیای وسترن نزدیک‌تر از زندگی است که نمود آن را در دوئل پروتاگونیست ها می‌بینیم. زندگی برای این گاوچران ها مثل پل صراط می‌ماند که می‌گویند از مو باریکتر و از تیغ برنده تر است، اما دنیای نامطمئن وسترن نیز کلیشه های رایج خود را می‌سازد. در وسترن های اولیه تعارضات با بومی های آمریکایی (سرخپوست ها) که سرزمین اجدادی شان توسط اروپایی‌های سفیدپوست اشغال شده بود را، همچون موجوداتی مزاحم، تبهکار و پست و وحشی ترسیم می‌کردند که در برابر گسترش تمدن و شهرنشینی مقاومت می‌کنند و تنها راه مقابله حذف فیزیکی آنهاست. معمولا یک «دوشیزه در خطر» هم داریم که وظیفه‌ی قهرمان داستان نجات او از چنگ این موجودات وحشی و آدمخوار است. طول کشید تا فیلمسازانی مثل جان فورد ظهور کنند که تا حدودی می‌کوشیدند تصویری نسبتا خنثی و متعادل از بومیان ارائه شود.

او فقط خودش بود؛ در باب پدیده‌ی مسعود پزشکیان

واقعیت این است که رئیس‌جمهور در قانون کشور ما نوعی قوه‌ی اجرایی است و فاقد قدرت و جایگاه مشابه نظامهای ریاستی دنیاست. در بین این شش نفری که از فیلتر شورای نگهبان گذشته بودند و انصافا هیچکدام در حد و اندازه یک رجل سیاسی نبودند، پزشکیان تنها کسی بود که تا حدودی به معیارهای یک مدیر اجرایی نزدیک بود و می‌شد باورش کرد. به همین دلیل هم شد پدیده‌ی انتخاباتی که تحریمی ها در آن دست بالا داشتند و در این شرایط نتیجه قاعدتا می‌بایست به نفع محافظه‌کاران رقم می‌خورد، اما عملکرد ضعیف دولت سیزدهم تنها واقعیت زنده و ملموس امروز بود و پزشکیان به جای ماندن در گذشته یا امید واهی دادن به آینده، سعی کرد نبض زنده‌ی جامعه‌ی حال حاضر ایران باشد. لذا با اینکه مسن ترین کاندیدا بود، تنها شخصیت از آن شش نفر بود که از دغدغه‌های نسل زد گفت، سعی کرد آنها را بفهمد و حاضر شد با نسل جوان بنشیند و از آنها بشنود. او همچون ملامتیان خودش را زیر تیغ نقد مدام می‌گرفت و به جای منم منم گفتن های مسئولین مسئولیت ناپذیر و فرافکنی مشکلات به سایر دولت‌ها یا روئسای جمهور، با ترجیع بند "ما فلان کردیم و ما بهمان کردیم" خودش را در معرض نقد و پرسش قرار می‌داد. مخاطب می‌توانست با جملات گاه آشفته و بی فعل و ناقص و نصف نیمه‌ی پزشکیان بیشتر ارتباط بگیرد تا جملات اتوکشیده و بیش از اندازه درست و ژست‌های شبه روشنفکرانه کسی مثل جلیلی با آن لحن استخوان قورت داده و کتابی که هیچ رنگی از صمیمیت و بی رنگی نداشت و با همه‌ی درست بودنش، اصلا باورپذیر نبود و آدمی را بیشتر یاد شخصیت دون کیشوت می‌انداخت.

خطر گسترش افراط گرایی دینی و ضرورت تقویت گفتمان وفاق ملی

ظاهرا همه‌ی امکانات رسانه‌ای و تبلیغاتی ارگان‌ها، سازمان‌ها، نهادهای دولتی و حاکمیتی و نیروی کارگزاران دینی بسیج شده‌اند تا کاندیدایی خاص به پاستور فرستاده شود. حتی ریاست محترم قوه‌ی مقننه که با خلاء حضور رئیس‌جمهور، یکی از مجریان انتخابات است و لذا قانونا باید اصل بی‌طرفی را حفظ نماید علنا در بیانیه‌ی شکست، از هوادارانش دعوت می‌کند که کمک کنند تا این کاندیدای خاص بر ریاست قوه‌ی مجریه تکیه زند.

این کاندیدای طیف رادیکال و بنیادگرای محافظه‌کاران، سیاستمداری بسیار زیرک، تودار، مرموز و دارای تشکیلات و سازمانی منسجم، با برنامه و قدرتمند است که از آن تعبیر می‌کنند به <دولت در سایه> که بعد از دو بار تلاش ناکام جهت کسب قدرت اجرایی کشور، عزم کرده است، این بار آفتابی شود.

متأسفانه بسیاری هنوز بی‌تفاوت هستند و این خطر بالقوه #برای_ایران را درنیافته‌اند.

با توجه به شرایط خطیر منطقه‌ای امیدوارم ما ایرانیان با همه‌ی تنوع قومی و مذهبی که داریم نسبت به سرنوشت ایران بی‌تفاوت نباشیم.

کمدی سیاسی ایران؛ پیوند تئاتر و سیاست از حماسه ۸۸ تا حماسه پرتاب میکروفون

 

🔸پسا حماسه‌ی ۸۸

 

عرصه‌ی سیاست به صحنه‌ی تئاتر می‌ماند. کارگردان از استغراق تماشاگر در صحنه لذتی هیستریک می‌برد، و فرقی هم نمی‌کند داستان ما تراژدی باشد یا کمدی یا حماسه. هرچند نام حماسه در این سال‌ها و ایام انتخابات به گوش ما ایرانیان آشناتر است.

از انتخابات پرشور و حماسی سال ۸۸ به این سو بنا به دلایلی شخصی، رغبتی برای پیگیری اخبار و برنامه‌های نامزدها نداشتم و اصلا انتخابات برایم کان لم یکن بود و دنبال نمی‌کردم، اما جمله‌ی تاریخی نخستین بیانیه‌ی میر حسین موسوی را هیچگاه نتوانستم فراموش کنم؛ آنجا که نوشت: "تسلیم این صحنه آرایی خطرناک نخواهم شد"، هرچند بعدها حتی برای معترضین آن روزها هم مشخص شد تقلبی در کار نبوده و مشکل آن بود که اصلاح طلبان متبخترانه به صحنه‌ می‌نگریستند و فقط رأی شهرهای بزرگ و طبقه‌ی متوسط را می‌دیدند و دچار توهم برتری کیفیت بر کمیت شده بودند، درحالی‌که مبنای دموکراسی بر برتری کمی است. لذا مست قدرت شده، از دیدن رأی طبقات محروم و فرودست و روستاها و مناطق کم برخوردار غافل شدند. بنابراین مراد نگارنده از صحنه آرایی برخلاف گوینده‌اش، همچون تقلب و حتی به مثابه تاکتیک نیست، بلکه اشارتی است به خاستگاه تئاتری سیاست در غرب و پیوند تنگاتنگ آنها.

پس از گذشت ۱۵ سال، در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری چهاردهم که با پایان تراژیک دولت سیزدهم رقم خورد، کنجکاو شدم ببینم نامزدهای مورد تأیید شورای نگهبان چه می‌گویند و در چه عوالمی سیر می‌کنند و نتیجه چه خواهد شد و اینکه در این مدت چه بر این رجال کشور گذشته است. پس از دیدن مناظرات و برخی برنامه‌های نامزدها به این نتیجه رسیدم که در این سال‌ها سطح انتخابات‌ و میزان دانش و تجربه و فهم و درک نامزدها از مسائل ملی و بین المللی، نه تنها رشد نکرده است، بلکه بسیار بسیار تنزل یافته است، اما از حیث صحنه آرایی و پیوند تئاتر و سیاست که در مغرب زمین قدمتی دوهزار و پانصد ساله دارد و باز می‌گردد به تمدن یونان باستان، هرچند هنوز هم در گام‌های نخستین هستیم، اما انصافا رشد چشمگیری داشته‌ایم!