شیمبورسکا: شاعرِ نمی‌دانم های مُدام

شعر ویسواوا شیمبورسکا (۱۹۲۳-۲۰۱۲)، شاعر لهستانی، واجد ایده‌های تازه و جذاب و متفکرانه ای است. او در دانشگاه زبان شناسی و جامعه شناسی خوانده است و در جوانی می‌خواسته است بشریت را از طریق ایدئولوژی کمونیسم نجات دهد، اما به گفته خودش خیلی زود فهمید که نجات بشریت ممکن نیست. او هرچند در مصاحبه با نیویورک تایمز اذعان می‌کند که اشعارش ابدا سیاسی نیستند، اما در شعر «بچه‌های نسل ما» می‌نویسد:

ما بچه‌های این دوره و زمانه ایم،/ این زمانه‌ی سیاسی./ تمام طول روز، تمام طول شب،/ همه‌ی موضوع‌ها و حرف ها - چا مال تو باشند، چه ما، چه آنها-/ همه موضوع‌های سیاسی اند./ چه دوست داشته باشی، چه نداشته باشی،/ ژن‌هایت سابقه‌ی سیاسی دارند،/پوستت رنگ سیاسی دارد/ و چشم‌هایت، نگاه سیاسی دارند/.../ شعرهای غیرسیاسی هم سیاسی اند./.../ بودن یا نبودن، مسئله این است؛/ و اگر چه درکش سخت است،/ اما این مسئله مثل همیشه، یک مسئله‌ی سیاسی است.

بازآفرینی معاصرانه از مرگِ مسیحایی: درباره‌ی رمان «آدم خواران» نوشته‌ی ژان تولی

اولین کتابی که در سال جدید مطالعه کردم، چاپ شصتم رمان پرفروش، عجیب و دهشتناک «آدم خواران» اثر ژان تولی نویسنده پرکار و چند ساحتی ادبیات فرانسه است که بر اساس واقعه‌ای تاریخی نوشته شده و توسط احسان کرم ویسی به فارسی برگردانده شده و نشر چشمه آن را منتشر ساخته است. 
داستان درباره‌ی قتل نجیب زاده ای محبوب به نام آلن دو مونِی توسط اهالی دهکده‌ی اوتفای در جنوب غربی فرانسه، در شهرستان دوردونی است. قصه در میانه‌ی جنگ فرانسه و پروس و در دوران حاکمیت ناپلئون سوم بر فرانسه روایت می‌شود که نجیب زادگان و اشراف به خاطر تصمیمات اشتباه امپراتور از او رویگردان و متنفر بودند.

علیِ معاصر ما؛ نگاهی به نمایشنامه‌ی مجلس ضربت زدن

در شب‌های قدر مطالعه‌ی نمایشنامه‌ی مهم و اثرگذار مجلس ضربت زدن اثر گرانسنگ استاد بهرام بیضایی را از دست ندهید. بیضایی این متن نمایشی را در حال و هوای ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای و بحران سیاسی دامنگیر ایران در میانه‌ی دهه‌ی هفتاد خورشیدی نگاشته است و درباره‌ی نویسنده‌ای است که می‌خواهد نمایشنامه‌ای متفاوت درباره‌ی علی بن ابی‌طالب بنویسد، اما با محدودیت ها و موانع متعددی از جمله منع نمایش چهره‌ی اولیا، زنان و سانسور عقیدتی مواجه می‌شود و در مسیر یافتن راهی جهت نمایش آنچه نمی‌توان نمایش داد، برای ادامه‌ی نگارش نمایشنامه و اجرای آن دچار تردیدهای جدی می‌شود.

از چهارگاه تا چهار بی‌گاه

به دلیل مشغله‌های علمی و عرصه‌ی برهوت یافتن جعبه‌ی جادویی، معمولا تلویزیون نمی‌بینم، اما سحرگاهان ماه رمضانِ پارسال برنامه‌ی فاخر «چهارگاه» از شبکه‌ی چهار را پیگیر بودم که با حضور ثابت حسام‌الدین سراج، استاد آواز ایرانی، محمد اسماعیل آذر، استاد شعر ایرانی، حسن بلخاری، استاد زیبایی‌شناسی و متین رضوانی، پژوهشگر حوزه موسیقی ایرانی، و نیز حضور مهمان متغیری از موسیقی نواحی مختلف ایران در هر برنامه، بیشتر روی کهن خوانی، آواز خوانی و مناجات خوانی متمرکز بود و به نوعی این برنامه می‌کوشید با نگاه و زبان و لحنی امروزی و در عین حال معنوی، از طریق محوریت بخشیدن به موسیقی متنوع نواحی، ویژگی فرهنگی کثرت در وحدت موسیقی ایرانی را به نمایش بگذارد. 

درباره‌ی نویسندگان آزادی

دیدن فیلم «نویسندگان آزادی» را به چند گروه پیشنهاد می‌کنم:
۱. برای همکاران معلّمم که به دنبال روش‌های جدید تدریس هستند، به ویژه در مناطق محروم و تلفیقی.
۲. برای کسانی که دارای گرایشات فاشیستی و نژادپرستانه هستند و اقلیت‌های قومی یا مذهبی را برنمی‌تابند و شعار موهوم «ما آریایی هستیم» می‌دهند.
۳. برای آن‌هایی که نوروز را که جشنی ملی و ایرانی است، تبدیل به ابزاری برای قوم گرایی و فعال کردن گسل‌های قومی و مذهبی کرده‌اند.
۴. برای طرفداران ترامپ که به تازگی فرمان انحلال وزارت آموزش و پرورش را هم صادر کرد و گامی دیگر در مسیر نقض عدالت آموزشی در آمریکا برداشت.
۵. برای آن‌هایی که معلّمی را صرفا یک شغل می‌پندارند و برای تحول آموزشی منتظر سیاستمداران هستند. این فیلم بر اساس خاطرات واقعی یک معلم به نام «ارین گرووِل» (Erin Gruwell) ساخته شده که معتقد بود «تنها با ایثار خود برای جامعه است که می‌توانیم بر سیستم آموزشی تاثیر بگذاریم و آن را متحول کنیم» و سال ۱۹۹۷ بنیادی به همین نام را جهت عدالت آموزشی تأسیس کرد.

بهارِ ترکیه و رؤیای بربادرفته اردوغان

ترکیه از کشورهای حوزه‌ی ایران فرهنگی است که تاریخش با تاریخِ ایران گره خورده است، اما در دوره‌ی اردوغان با احیای ارزش‌های ایدئولوژیک مبتنی بر رقابت‌های هژمونیک دوره‌ی عثمانی/صفوی تلاش می‌کند قسمی تقابل هویتی را ساماندهی کند تا از سایه‌ی تاریخِ ایران فرهنگی خارج شود. 
اعتراضات روزهای اخیر در ترکیه، می‌تواند مسیری که ترکیه ربع قرن به رهبری اردوغان پیموده است را به کلی دگرگون سازد و بهارِ ترکیه می‌رود تا قدیمی‌ترین جمهوری خاورمیانه را در جهت نیل بیشتر به ارزش‌های دموکراتیک پیش راند و یا اینکه به ارزش‌های لائیک دوره‌ی کمالیسم بازگردد که در دوره‌ی اردوغان کمرنگ شده‌اند.

دیالکتیکِ شبِ قدر در افقِ معاصریت

اگر از نگاه رایجِ کرونولوژیک و تقویمی و آفاقی به شبِ قدر بگذریم و سعی کنیم کمی عمیق تر بدان بیاندیشیم و وجوه انفسی و وجودی آن را بکاویم، درخواهیم‌ یافت که در بیان ارباب حکمت و معرفت درکِ لیلة القدر در گرو فهم یوم القیامة است. به عبارت دیگر بدون خردِ دیالکتیکی، راهی به درکِ لیلة القدر نخواهیم یافت و مصداق "و ما ادراک..." خواهیم بود. "الف شهر" یا هزار ماه مساوی با عمر متوسط آدمی است. اینکه قرآن، لیلة القدر را بهتر از عمر آدمی برشمرده است، احتمالا اشارتی است به اندازه و ارزش وجودی آدمی که در اختیار او خلاصه می‌شود. به نظر می‌رسد کسانی می‌توانند به مرز قیامت اندیشی نزدیک شوند و اهل یوم القیامة گردند که پیشتر لیلة القدری شده باشند؛ یعنی آدمی به میزانی که قدرِ وجود خویش را بشناسد و از فلسفه‌ی جبر و دیترمینیسم علمی رها شود، توفیق می‌یابد که قیامت وجودی اش برپا گردد و برجای اصلی خویش بایستد. قیامت وجودی که ارباب حکمت و معرفت می‌گویند، به تعبیر یاسپرس نوعی ترنسدانس یا تجربه‌ی تعالی است و امری به کلی متفاوت از قیامت کبری و انگاره های آخرالزمانی در بابِ پایان هستی است.